Covid-19 salgını son hızıyla devam ederken Temmuz 2020 itibari ile aşı konusunda yüz güldürücü bilimsel sonuçlar da büyük dergiler de yerini almaya başladı. Her ne kadar faz 3 ve 4 çalışmalar için şu anda erken olsa da 20 Temmuz 2020 da ortaya konulan veriler geleceğe bir nebze de olsa umutla bakmamızı sağlıyor.
2020’nin ilk 5 ayı itibariyle Covid-19 salgınına yönelik 120’den fazla aşı çalışması ortaya çıktı. (1)


14 Temmuz 2020’ de NEJM’ de yayınlanan yazıda, Amerika’da Covid-19’a karşı geliştirilen mRNA aşısına (mRNA-1273) yönelik veriler paylaşıldı. (2) Bu aşı ile ilgili verileri incelediğimizde insanlarda bağışıklığı sağlayabildiği ve aşının güvenli olduğu görülüyor. Fakat çalışmada aşının genç bireylerde kullanıldığı göze çarpıyor ve Covid-19 açısından yüksek riskli sayılan yaşlı insanlarda nasıl etki edeceği ve etkinliği soruları biraz ortada kalıyor. Yine de aşının (mRNA-1273) bu kadar hızlı geliştirilebilmesi teknolojik ve bilimsel açıdan gelecekteki muhtemel pandemiler açısından becerikliliği bariz şekilde yansıtıyor. Önceki salgınlarda aşı konusunda bu seviyeye gelmek yıllar alıyordu fakat 2 ay içinde mRNA-1273 aşısı bu seviyeye getirilebildi. Faz-3 çalışmalar ile binlerce katılımcı üzerinden denenmesi hala gerekse de iyi bir gayret ile bu seviyenin aşılması muhtemel gözüküyor.

20 Temmuz 2020’de ise Lancet dergisinde 2 ayrı aşı çalışmasının sonuçları yayınlandı: Oxford’daki ekip tarafından yapılan ‘ChAdOx1 nCoV-19’ aşısı ve Wuhan’daki ekip tarafından yapılan ‘recombinant adenovirus type-5-vectored COVID-19’ aşısı. (3, 4)


‘ChAdOx1 nCoV-19’ aşısı, yapılan faz 2 çalışmasında bağışıklık oluşturabilen ve güvenli olarak saptandı fakat yaratabileceği yan etkiler nedeniyle parasetamol ile kullanımı öncelikle önerildi ve çalışma dizaynında da bu yer aldı. Bu aşının da yaşlı insanlarda, çocuklarda ve başka ırklardaki çalışmaları da şu anda devam etmekte. Benzer şekilde ‘recombinant adenovirus type-5-vectored COVID-19’ aşısının bağışıklığı sağladığı ve faz 3 çalışmalar için hazır olduğu saptandı. Diğer aşı çalışmalarından farklı olarak 2 farklı dozda ‘recombinant adenovirus type-5-vectored COVID-19’ aşısı yapılıp faz 2 çalışması yapıldığı için 10x1010 virüs ile yapılanlarda 5x1010 virüs ile yapılana göre daha fazla yan etki çıkarttığı görüldü ve faz 3 çalışmalarının 5x1010 virüs ile yapılması planlandı. (4) Tüm dünyada ses getiren bu sonuçlar her ne kadar çok önemli olsa da faz 3 çalışmaları olmadan faz 1 ve 2 çalışmaları temelinde sevinmek biraz erken gibi. Yine de mevcut ilerleyen teknoloji ve beceriklilik seviyesi ile yıl sonuna kadar etkin aşıların piyasada olması artık hayal değil gibi gözüküyor.

Referanslar
1. World Health Organization. Draft landscape of COVID-19 candidate vaccines. July 14, 2020 (https://www.who.int/who-documents-detail/draft-landscape-of-cvid-19-candidate-vaccines. opens in new tab).
2. Jackson LA, Anderson EJ, Rouphael NG, Roberts PC, Makhene M, Coler RN, et al. An mRNA Vaccine against SARS-CoV-2 - Preliminary Report. N Engl J Med. 2020.
3. Folegatti PM, Ewer KJ, Aley PK, Angus B, Becker S, Belij-Rammerstorfer S, et al. Safety and immunogenicity of the ChAdOx1 nCoV-19 vaccine against SARS-CoV-2: a preliminary report of a phase 1/2, single-blind, randomised controlled trial. Lancet. 2020.
4. Zhu FC, Guan XH, Li YH, Huang JY, Jiang T, Hou LH, et al. Immunogenicity and safety of a recombinant adenovirus type-5-vectored COVID-19 vaccine in healthy adults aged 18 years or older: a randomised, double-blind, placebo-controlled, phase 2 trial. Lancet. 2020.